نسخه‌ای که در صدد تحقیق آن برآمده‌ایم رساله‌ای است که مرحوم آرانی در بارۀ مشروعیت یا عدم مشروعیت فروختن عین موقوفه نوشته وآن را به صورت سؤال و جواب مورد بحث و بررسی قرار داده است.
این نسخه- چنان که اشاره شد- در آخر کتاب نفائس المسائل بوده و دارای 35 صفحه است (از ص 540 تا 574) و ابعاد هرصفحه 5/ 17* 5/ 21 سانتیمتر می‌باشد.
از خط خوردگی‌های نسخه و تصحیحات فراوان و همچنین از تاریخ فراغت از کتابت آن (11 ربیع الاول 1282) و نیز از تاریخ تقریظ مرحوم ملا محمد حسین اردکانی، به دست می آید که این نسخه باید به خط خود مرحوم مؤلف باشد.
این رساله پژوهشی فقهی در بارۀ فروش وقف است و سیر اجمالی در این رساله نشان می‌دهد که به انبوهی از سخنان فقها در ابواب مختلف فقه استدلال شده و همچنین روایات متعددی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
چه بسا در ابتدا تصوّر شود قدری در استدلال مبالغه صورت گرفته است اما با بررسی دقیق به این نتیجه می‌رسیم که مسألۀ فروش وقف از مسائل دشوار فقه است. این مسأله نزد فقها مورد اختلاف بوده واقوال آنان در این مسأله پیچیده و گوناگون است؛ حتی بعضی از فقها در ابواب مختلف، نظرهای متفاوتی در زمینه فروش وقف داده‌اند به طوری که مشکل می‌توان یک قول شفاف را به یک فقیه نسبت داد.
با رسیدن به این حقیقت، معلوم می‌شود که چرا مؤلف این رساله، در حلّ این مسأله و توضیح و پاسخ به هفت سؤال آن، مجبور شده بیش از هفتاد صفحه بنویسد و

بسم اللّه الرحمن الرحیم
الحمد للّه رب العالمین والصلاة علی محمّد وآله الطاهرین
و بعد، چنین گوید بندۀ نیازمند، مترصّد فیوضات در جهانین، ابن محمّد مهدی، محمّد علی ال‌آرانی- تغمّده اللّه بفضله الرّبانی: این رساله‌ای است شریفه و عجاله‌ای است لطیفه در بیان مسألۀ بیع وقف، که از این رو سیاه خاکسار درگاه اله که بعضی از اخوان مؤمنین سؤال نموده، لهذا باعدم بضاعت وقصور استطاعت وتشویش بال و انقلاب احوال در غایت استعجال، اجابتاً لسؤالهم وإسعافاً لمأمولهم آن را در قالب ترتیب و کسوت ترکیب در آوردم، وأسأل اللّهَ العصمةَ من الخطأ والزلل إنّه أکرم مسؤول وأجلّ.

تحقیق مطلب محتاج به تمهید چند مقدمه است:

بدان که شبهۀ در جواز بیع وقف با خروج از وقفیت نیست بالاجماع المستفاد من تتبّع کلماتهم و استدلالاتهم، و به جهت آن که علّت منع بیع وقف، لأجل الوقفیه است، و با زوال آن، راه منعی از تصرفات ناقله و غیرها در آن نیست، و خروج از وقفیت به تغییرأحد ارکان و مقوّمات وقف است، از عین موقوفه، و منافع او، و موقوف علیهم، و انتفاع ایشان، نظر به این که وقف عبارت از تحبیس اصل وتسبیل منفعت است بر موقوف علیه به جهت انتفاع.
و واضح است که تحصّل و تقوّم این معنی به امور اربعه است، سه اوّلی مدلول علیه به دلالت مطابقت است درعقد، و اخیر به دلالت التزام عرفی، و معلوم است بقاء وقف فرع بقاء این چهار امر است، چنانچه اجاره و اعاره تقوّم آن به عین موجره و منفعت او است وباتلف عین موجره یا منفعت او، اجاره و اعاره باطل می‌شود، همچنین وقف با تبدیل احد امور اربعه وقفیت باطل می‌شود، خواه وقف خاص یا عام یاجهت، یا منقطع یا مؤبّد باشد.
ومتفرّع می‌شود بر اوّل: بطلان وقف مسجد و پل و رباط و مزرعه و بستان به خرابی و خشکی اشجار و قنات به قسمی که عنوان عین موقوفه بالکلیّه زائل واز مصداق عرفی خارج شود، و بطلان وقف مملوک به مردن، و اسب سواری و دابّه کرایه کشی به مردن یا شل شدن، و حصیر و بوریا به مندرس شدن وکهنه شدن، و باب وغَلْق وغیرهما به شکستن به قسمی که از منفعت بیفتد و هکذا.
و برثانی: بطلان وقف قنات به خشکی که هیچ آب ندهد و از آب بیفتد، یا نقصان فاحشی در آن پیدا شود، و مملوک به جهت خدمت هرگاه به سبب پیری و مرض و زمانت از خدمت بیفتد، و کسی که مقصود از او کتابت باشد بی چشم بشود، و اسب

خلاف است در جواز بیع وقف و عدم آن بر اقوال عدیده، و [بحث] تنقیح می‌شود به تحریر محل نزاع و ذکر اقوال و اخبار وارده در این باب و تحقیق حق، پس در این باب چند مقام است:

بدان که عمده ادلّه مجوّزین وقف دو خبر اوّل بود، و به جهت اختلاف ایشان در معنی آنها، اقوال ایشان نیز مختلف شده، و بعضی ادله دیگر ذکر [شده] در بیع وقف در صورت خرابی عین موقوفه، و بعضی دیگر هم ممکن است در بعضی صور دیگر، و حق آن است که در چند صورت بیع وقف جایز است نه از بابت اخبار، بلکه از وجوهی دیگر که اشاره می شود به آنها در ضمن هر یک از صور:
صورت اول: هر گاه بقاء بر وقفیت مؤدّی به خرابی وقف بشود و انطماس او بالکلیه، یا زوال عنوان وقف، مثل بستان و مسجد که مقصود از وقف، بستانیّت یا مسجدیّت باشد، خواه به جهت اختلاف شدید موقوف علیهم یا عدم تمکّن از قیام ایشان به عمارت وقف یا غیر از اینها باشد، به چند وجه [است]:
اول: آن که ابقاء وقف تضییع مال است، و آن حرام است بالاجماع و عمومات النهی عن الاسراف و التبذیر و نحوها، پس باید او را فروخت، پس منع شرعی از او برطرف می شود، و عموم ادلّه مشروعیت بیع، افاده صحت بیع را می‌کند.
و توهم این که این دلیل مستلزم وجوب بیع است، و او خلاف اجماع است، مدفوع است، اوّلا، به منع اجماع؛ چه احدی متعرّض این مسأله نشده تا این که استنباط اجماع بشود؛ چه غالب کلمات علما در بیان صحّت بیع و عدم صحّت است، نه وجوب و عدم وجوب.
و ثانیاً، بر فرض تسلیم، وجوب به اجماع دفع می شود و جواز باقی می ماند.
دوم: این که ابقاء وقف عبث است و تجویز عبث قبیح است بر شارع، پس جواز

آنچه از ادله سابقه تا به حال معلوم شد، جواز بیع و عدم جواز بیع بود، و آیا صلح نیز ملحق به بیع است یا نه؟ ندیدم کسی را که متعرّض آن شده باشد مگر بعض اجلّه معاصرین در اثنای صحبت اشکال می‌نمود؛ نظر به این که جمیع اخبار مجوّزه، به لفظ «بیع» وارد شده [است] امّا صلح و سایر وجوه انتقالات در تحت اصالت منع باقی است.
تحقیق مطلب آن است: اگر بیع وقف به جهت خروج از وقفیت باشد مثل حصیر بالی و بوریای بالیه و جذع منکسر و قِدر منکسر و هکذا، دور نیست نقل و انتقالات او به هر صیغۀ باشد جایز باشد؛ چه آن مثل سایر اعیان است در ملک طلق بودن، و آنچه مناط منع است در آن نیست تا داخل در تحت اصل باشد.
و اما اگر به جهت دیگر باشد که وقفیت باقی باشد مثل صورت فقر شدید که بالغ بر حدّ ضرورت باشد، اگر مناط جواز بیع، اخبار سابقه باشد، چنانچه ظاهر اکثر علما

و إذا ثبتت هذه المقدمات فنقول:
سؤال مشتمل بر چند مسأله بود:
اول: آیا بیع این وقف جایز است یا نه؟
جواب: جایز نیست به چند وجه:
اوّل: آن که ظاهراً خلاف اجل باشد:

بسم الله الرحمن الرحیم
هَلْ یَسْتَوِی الَّذِینَ یَعْلَمُونَ وَالَّذِینَ لَا یَعْلَمُونَ
الزمر: 9
المقدمة:
تأسّس مرکز القائمیة للدراسات الکمبیوتریة في أصفهان بإشراف آیة الله الحاج السید حسن فقیه الإمامي عام 1426 الهجري في المجالات الدینیة والثقافیة والعلمیة معتمداً علی النشاطات الخالصة والدؤوبة لجمع من الإخصائیین والمثقفین في الجامعات والحوزات العلمیة.

إجراءات المؤسسة:
نظراً لقلة المراکز القائمة بتوفیر المصادر في العلوم الإسلامیة وتبعثرها في أنحاء البلاد وصعوبة الحصول علی مصادرها أحیاناً، تهدف مؤسسة القائمیة للدراسات الکمبیوتریة في أصفهان إلی التوفیر الأسهل والأسرع للمعلومات ووصولها إلی الباحثین في العلوم الإسلامیة وتقدم المؤسسة مجاناً مجموعة الکترونیة من الکتب والمقالات العلمیة والدراسات المفیدة وهي منظمة في برامج إلکترونیة وجاهزة في مختلف اللغات عرضاً للباحثین والمثقفین والراغبین فیها.
وتحاول المؤسسة تقدیم الخدمة معتمدة علی النظرة العلمیة البحتة البعیدة من التعصبات الشخصیة والاجتماعیة والسیاسیة والقومیة وعلی أساس خطة تنوي تنظیم الأعمال والمنشورات الصادرة من جمیع مراکز الشیعة.

الأهداف:
نشر الثقافة الإسلامیة وتعالیم القرآن وآل بیت النبیّ علیهم السلام
تحفیز الناس خصوصا الشباب علی دراسة أدقّ في المسائل الدینیة
تنزیل البرامج المفیدة في الهواتف والحاسوبات واللابتوب
الخدمة للباحثین والمحققین في الحوازت العلمیة والجامعات
توسیع عام لفکرة المطالعة
تهمید الأرضیة لتحریض المنشورات والکتّاب علی تقدیم آثارهم لتنظیمها في ملفات الکترونیة
السياسات:
مراعاة القوانین والعمل حسب المعاییر القانونیة
إنشاء العلاقات المترابطة مع المراکز المرتبطة
الاجتنباب عن الروتینیة وتکرار المحاولات السابقة
العرض العلمي البحت للمصادر والمعلومات
الالتزام بذکر المصادر والمآخذ في نشر المعلومات
من الواضح أن یتحمل المؤلف مسؤولیة العمل.

نشاطات المؤسسة:
طبع الکتب والملزمات والدوریات
إقامة المسابقات في مطالعة الکتب
إقامة المعارض الالکترونیة: المعارض الثلاثیة الأبعاد، أفلام بانوراما في الأمکنة الدینیة والسیاحیة
إنتاج الأفلام الکرتونیة والألعاب الکمبیوتریة
افتتاح موقع القائمیة الانترنتي بعنوان : www.ghaemiyeh.com
إنتاج الأفلام الثقافیة وأقراص المحاضرات و...
الإطلاق والدعم العلمي لنظام استلام الأسئلة والاستفسارات الدینیة والأخلاقیة والاعتقادیة والردّ علیها
تصمیم الأجهزة الخاصة بالمحاسبة، الجوال، بلوتوث Bluetooth، ویب کیوسک kiosk، الرسالة القصیرة ( (sms
إقامة الدورات التعلیمیة الالکترونیة لعموم الناس
إقامة الدورات الالکترونیة لتدریب المعلمین
إنتاج آلاف برامج في البحث والدراسة وتطبیقها في أنواع من اللابتوب والحاسوب والهاتف ویمکن تحمیلها علی 8 أنظمة؛
1.JAVA
2.ANDROID
3.EPUB
4.CHM
5.PDF
6.HTML
7.CHM
8.GHB
إعداد 4 الأسواق الإلکترونیة للکتاب علی موقع القائمیة ویمکن تحمیلها علی الأنظمة التالیة
1.ANDROID
2.IOS
3.WINDOWS PHONE
4.WINDOWS
وتقدّم مجاناً في الموقع بثلاث اللغات منها العربیة والانجلیزیة والفارسیة
الکلمة الأخيرة
نتقدم بکلمة الشکر والتقدیر إلی مکاتب مراجع التقلید منظمات والمراکز، المنشورات، المؤسسات، الکتّاب وکل من قدّم لنا المساعدة في تحقیق أهدافنا وعرض المعلومات علینا.
عنوان المکتب المرکزي
أصفهان، شارع عبد الرزاق، سوق حاج محمد جعفر آباده ای، زقاق الشهید محمد حسن التوکلی، الرقم 129، الطبقة الأولی.

عنوان الموقع : : www.ghbook.ir
البرید الالکتروني : Info@ghbook.ir
هاتف المکتب المرکزي 09132000109
هاتف المکتب في طهران 88318722 ـ 021
قسم البیع 09132000109شؤون المستخدمین 09132000109.